Suplementować się czy nie – oto jest pytanie

Temat jest trudny i złożony, i to bardzo. Rynek suplementów wszelkiego rodzaju przeżywa prawdziwy boom, jednocześnie gdzieś tam wewnątrz dużo osób czuje, że suplementacja nie jest naturalna i zdrowy człowiek powinien całość witamin i minerałów czerpać z pożywienia. Zwolennicy suplementacji powtarzają jak mantrę, że dzisiejsza gleba jest tak wyjałowiona, że nie jest w stanie dostarczyć nam w warzywach i owocach wystarczającej ilości witamin i minerałów. Przeciwnicy suplementacji twierdzą, że nawet jeśli gleba nie jest tak dobra jak była kiedyś to i tak przy racjonalnym odżywianiu się i zdrowym trybie życia nie ma konieczności uzupełniania czegokolwiek.

Temat trudny, bo … 

Kwestia, jak już pisałam powyżej, jest bardziej skomplikowana. Przyjrzyjmy się dlaczego.

1.    Duże „minimum” na start

Do zdrowia potrzebujemy codziennie ok. 60 minerałów i 16 witamin (plus 12 rodzajów białka i 2 rodzajów niezbędnych kwasów tłuszczowych). To samo w sobie jest już znaczącą komplikacją. Zapewnienie odpowiedniego poziomu takiej ilości minerałów i witamin jest już wyzwaniem samym w sobie, nie mówiąc o tym jak może być deprymujące . Zbadanie poziomu wszystkich tych minerałów i witamin kosztuje majątek, niektórych w ogóle nie da się zbadać w Polsce. To powoduje, że trochę poruszamy się po omacku i zgadujemy co mogłoby nam pomóc.

2.    Normy

Wydaje się nam czasem, że żyjemy w świecie, o którym wiemy bardzo dużo. Nic bardziej mylnego. Tzw. normy poziomów różnych substancji w naszym ciele są niestety często ustalane bez solidnych badań (vide normy cholesterolu). To powoduje, że po pierwsze tzw. „normy” pomiędzy poszczególnymi laboratoriami są różne, a po drugie, że co rusz w świecie naukowym słychać o zawyżonych, albo zaniżonych standardach. Ostatnio coraz częściej mówi się o zaniżonych normach witaminy C. W skrajnej sytuacji może więc być tak, że z Tobą wszystko w porządku, ale ponieważ „normy” są niewłaściwie ustalone, zaczniesz się niepotrzebnie suplementować. Wydaje się również, że różnice osobnicze mogą usprawiedliwiać odchylenia od normy, a nawet znaczące odchylenia u całkowicie zdrowych osób. Mało jeszcze wiemy na ten temat.

3.    Gleba

O ile warzywa i owoce same wytwarzają niektóre witaminy, nie są one jednak w stanie wytworzyć żadnych minerałów. Jeśli chodzi o zawartość minerałów w warzywach i owocach, wyznacza ją gleba i tylko gleba. Innymi słowy „co w ziemi to w warzywach/ owocach”. A więc o ile nie mamy własnego ogródka i sadu, nie wiemy praktycznie nic o wartościach mineralnych tego co spożywamy. W dzisiejszym świecie uprawy intensywnej a nie ekstensywnej (masowego stosowania sztucznych nawozów i środków ochrony roślin, aby zwiększyć plony) doprawdy wielką niewiadomą jest to, co znajduje się w warzywach i owocach spożywanych przez nas, o ile nie pochodzą z upraw organicznych.

4.   Predyspozycje indywidualne.

Dwie osoby żywiące się dokładnie tak samo mogą mieć kompletnie inne wskaźniki witamin i minerałów (np. u jednej występują braki pierwiastków a u drugiej nie). Przyswajalność jest cechą indywidualną i mało jeszcze na ten temat wiemy. Jest to na pewno kwestia wysoce złożona i związana z wieloma czynnikami. Jeśli u kogoś występuje problem z przyswajalnością jakiegoś typu minerału czy witaminy (mimo, iż spożywa go w jedzeniu) to suplementacja niewiele zmieni, a wręcz będą to pieniądze wyrzucone w błoto. W takim przypadku należałoby sięgnąć do przyczyny tzn. zastanowić się co może blokować wchłanianie.

5.    Przyswajalność.

Nawet jeśli wiemy, że brakuje nam jakiejś witaminy czy pierwiastka i decydujemy się na jego suplementację, niestety sama suplementacja nie będzie gwarancją sukcesu, tzn. nie zapewni przyswojenia i utrzymania poziomu danego pierwiastka czy witaminy w organizmie. Tu znów przyczyn może być niezwykle dużo, chociażby to, z czym suplement podajemy (np. dla wchłaniania niektórych witamin potrzebny jest tłuszcz, grejpfrut blokuje wchłanianie niektórych substancji, wapń nie wchłonie się bez wystarczającego poziomu magnezu itp., jest tego naprawdę dużo), w jaki sposób podajemy (niektóre pierwiastki zdecydowanie łatwiej wchłaniają się transdermalnie, czyli przez skórę niż doustnie, jaki jest stan naszego przewodu pokarmowego (np. niedokwaszony żołądek może uniemożliwić wchłonięcie niektórych witamin i minerałów), o jakiej porze dnia podajemy (niektóre pierwiastki, np. magnez wchłaniają się znacznie lepiej rano a prawie wcale wieczorem, inne zaś z kolei – np. chrom – odwrotnie), jaka jest wysokość dawki, jak długo podajemy preparat, jakie leki przyjmujemy i wiele, wiele innych czynników, z których część nadal jest dla nas wielką niewiadomą.

6.    Złożone zależności.

Pierwiastki i minerały stanowią skomplikowany i wzajemnie zależny układ. Są takie pierwiastki, które nie wchłoną się bez obecności innych (tzw. synergiści) np. jod bez selenu czy wapń bez magnezu. Są witaminy, które najlepiej wchłaniają się w połączeniach (np. B12 z B6 i kwasem foliowym). Są też takie, których nadmiar wypycha z organizmu inne pierwiastki (tzw. antagoniści). Przykładowo chlor, fluor i brom są antagonistami jodu, gdy pierwszych trzech będziemy mieli za dużo, odnotujemy niedobór jodu. Tak się tłumaczy powszechnie obecnie występującą niedoczynność tarczycy (fluor w wodzie i pastach do zębów, chlorki w serach i innych produktach żywnościowych). Jeśli się suplementujemy danym pierwiastkiem a jednocześnie cały czas dostarczamy sobie jego antagonistów, skutki nie będą satysfakcjonujące.

7.    Jakość suplementu.

Wreszcie nie bez znaczenia pozostaje jakość samego suplementu. Najlepsze są suplementy naturalne a nie syntetyczne czyli te, których główny składnik jest pochodzenia naturalnego (organicznego) w 100%. Ważne jest aby czytać skład na etykiecie, bo samo określenie na pudełku „naturalny” może odnosić się do innego składnika, nie tego, o który nam chodzi. Ponadto istotne jest by producent był uznaną firmą, najlepiej jeśli składniki roślinne miały pochodzenie organiczne a suplement nie zawierał zbędnych dodatków chemicznych, ulepszaczy, polepszaczy itp. Innymi słowy sprawdzamy zawsze ile „cukru w cukrze” i wybieramy te wyższe wskaźniki. Ponadto wiele wskazuje na to, że ogólnie lepiej wchłaniane są preparaty w kapsułkach niż w tabletkach.

Innymi słowy, jest trudno, przy czym to co napisałam powyżej jest zaledwie zasygnalizowaniem złożoności tematu i na pewno go nie wyczerpałam. Pewnie można by do tego dorzucić kolejnych 15 stron istotnych informacji. 

Czy zatem suplementować się czy nie? I jak robić, żeby było dobrze?

• Po pierwsze nie traktujmy suplementacji jako automatycznej konieczności. Myślę, że i w dzisiejszych czasach są osoby, które ze względu na swoje predyspozycje, wiek, sposób odżywiania, styl życia, miejsce zamieszkania, itd. nie wymagają żadnej suplementacji.

• Jeśli nie należymy do tych wybrańców i zdecydujemy się na suplementację, róbmy to z głową. Jestem zdecydowaną przeciwniczką przyjmowania suplementów uniwersalnych (od A do Z), które mają dostarczać nam wszystkiego po trochu. Nie wiemy bowiem czego nam potrzeba i w jakich dawkach oraz w jakim towarzystwie. Takie „wszystkiego po trochu” może nam wręcz zaszkodzić. Sprawa jest wysoce indywidualna i w zasadzie dopiero po wykonaniu badań można decydować się na suplementację konkretnych witamin czy minerałów. Pełne badanie pierwiastkowo-witaminowe będzie kosztować majątek. Raczej należy obserwować swój organizm, włosy, paznokcie, skórę i robić badania pod kątem konkretnych objawów wiązanych z niedoborami danego pierwiastka czy witaminy (np. skurcze-zbadać magnez, cynk – słabe gojenie się ran itd.). Jeśli zaś nic Ci nie dolega ciesz się tym zamiast wydawać pieniądze na badania.
• Jeśli jednak nie wszystko wygląda dobrze, zrobiłaś/-eś badania i wyszło Ci, że masz niedobory witamin i minerałów, to co powinnaś/-ieneś zrobić w pierwszej kolejności do odpowiednio zmodyfikować dietę. To jest podstawowe, naturalne i zdrowe rozwiązanie. Czasem może się to wiązać z koniecznością sięgnięcia po mięso. Jak pisałam, o ile w kwestii witamin zrobić to można stosunkowo łatwo, to jeśli chodzi o pierwiastki – nie wiemy ile i czy w ogóle jest ich obecnych w danej marchewce, buraku czy pietruszce. Dlatego przy znacznych niedoborach rozsądnym wyjściem będzie sięgnięcie po dobrej jakości suplementy. O ile jest taka możliwość najlepiej wybierać suplementy naturalne z jak najmniejszą ilością substancji pomocniczych (antyzbrylających, zbrylających, barwiących itp.) Zwykle są one znacznie droższe od suplementów syntetycznych. Np. suplement witaminy K2 nk7 będzie wyciągiem z prawdziwego natto, suplement witaminy C – wyciągiem np. z aceroli itp.
• Złota zasada mówi, że suplement powinno się przyjmować min. 2 m-ce a optymalnie 3 m-ce. Po tym okresie warto zrobić przerwę i spojrzeć na kondycję włosów i skóry a najlepiej znowu wykonać badania i sprawdzić czy poziomy się podwyższyły. Jeśli nie, albo nie znacznie trzeba szukać przyczyn tak słabego wchłaniania (słabej jakości preparat? dysbioza?, antagoniści? inne?) 

Częste wzorce do suplementacji 

Tak jak pisałam sprawa jest wysoce indywidualna i każdy przypadek jest inny, ale jeśli miałabym poczynić pewne uogólnienia w oparciu o powtarzają się dosyć często wzorce to:  

Witamina D3. W okresie jesienno-zimowym (XI-IV) w naszej strefie klimatycznej 99% ludzi ma niedobory witaminy D3. Witamina ta jest obecna w pożywieniu w niewielkim (niewystarczającym) stopniu, zaś głównie jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni słonecznych. Znaczenie tej witaminy, przez wiele lat niedocenianej, jest   kluczowe nie tylko dla prawidłowego rozwoju układu kostnego, ale i dla wielu innych układów takich jak neurologiczny, mięśniowy a nawet hormonalny. Wiele badań wskazuje również na związek niedoborów witaminy D3 z chorobami nowotworowymi, stwardnieniem rozsianym i niektórymi innymi chorobami degeneracyjnymi. Przez wiele lat dostępna wyłącznie na receptę, teraz widzę, że można ją dostać i bez recepty, myślę, że w okresie zimowym w naszej strefie klimatycznej można by ją uzupełniać w kroplach wręcz z automatu. Natomiast osoby, które nie wystawiają się na promienie słońca i stosują filtry słoneczne (co też jest pewną skrajnością związaną z demonizowaniem słońca) powinny suplementować witaminę D3 również w okresie letnim.

Witamina K2. O ile witamina D3 jest gwarantem wchłaniania wapnia, to witamina K2 jest strażnikiem jego właściwego umiejscowienia w organizmie. Bo niestety bywa tak, że po podaniu witaminy D3 wapń się super wchłania, ale wędruje nie do kości lecz do tkanek miękkich, np. tętnic. Innymi słowy można mieć i osteoporozę i zwapnienie tętnic oraz innych organów w tym samym czasie, co jest zwane w środowisku medycznym „paradoksem wapnia”. Tak więc suplementacja witaminą D3 wymaga podania również witaminy K2, w przeciwnym razie możemy sobie zrobić krzywdę, z wyhodowaniem miażdżycy włącznie. O witaminę K2 przeciętnego polskiego lekarza nie ma co pytać, co najwyżej słyszał coś o witaminie K1, która z witaminą K2 niewiele ma wspólnego. Witamina K2 w naturze występuje w niewielkich ilościach z jednym wyjątkiem. Tym wyjątkiem jest natto, japoński przysmak ze sfermentowanej bakteriami bacillus subtilis soi (oczywiście nie modyfikowanej genetycznie). Jeśli ktoś regularnie jada natto, witaminy K2 może nie suplementować J Uroda natto jest taka, że ma nieciekawą konsystencję i nieciekawy zapach, przy czym wyrażam się tu eufemistycznie J. Notabene, bakterie bacillus subtilis dotarły do mnie w tamtym tygodniu wprost z Japonii, więc w tym tygodniu czeka mnie pierwsze podejście do natto, co oczywiście opiszę na blogu. Jeśli ktoś natto robić nie chce pozostają mu dobrej jakości suplementy K2 nk7 z natto.

Witamina C. Witamina C na co dzień powinna być dostarczana w pożywieniu, natomiast w okresie choroby czy osłabienia, zdecydowanie suplementowana. Ma ona bowiem taką właściwość, że bardzo szybko spada do zera, gdy chorujemy. Z tego powodu poziomu witaminy C nie ma sensu badać we krwi, gdyż może się on zmieniać dosłownie z godziny na godzinę. Witamina C w okresach osłabienia i choroby podawana w dużych dawkach (znacznie przekraczających tzw. normy) ma tak spektakularne działanie, że nawet nazwa „witamina” wydaje się nieadekwatna, działa ona wręcz jak cudowny, uniwersalny środek odżywczy, który potrafi wyleczyć choroby uznawane za nieuleczalne. Znane i udokumentowane są np. przypadki wyleczenie z choroby nowotworowej tylko witaminą C (podawaną w megadawkach dożylnie w postaci askorbinianu sodu). Witamina C ma udowodnione działanie chelatacyjne (tzn. potrafi wiązać i usuwać z organizmu metale ciężkie) i genialnie mobilizuje wszystkie siły organizmu. W moim domu witamina C lewoskrętna stoi w postaci proszku (kwasu askorbinowego) w kuchni w kilogramowym pudełku, gdy ktoś choruje. Łyka ją wtedy średnio co godzinę w ilości 2-3 g. Dlaczego w takiej postaci? Bo to co jest do kupienia w aptece pod nazwą witamina C ma niewiele witaminy a sporo szkodliwych dodatków. My spożywamy witaminę C w gramach a nie miligramach, kupując ją w sprawdzonych sklepach chemicznych.

Witamina B12 (oraz B6 i kwas foliowy). To niezwykle ważna witamina, której nie potrzebujemy dużo, ale której niedobór może prowadzić m.in. do demencji, psychozy, zmiany nastrojów, zawałów, zakrzepicy, niedokrwistości oraz wielu schorzeń neurologicznych. Witamina B12 jest obecna w produktach pochodzenia zwierzęcego, natomiast jej niedobory powszechnie występują u wegan i wegetarian. Witamina B12 występuje m.in. w sardynkach łososiu, tuńczyku, dorszu, jagnięcinie, owocach morza, wołowinie, mleku, jogurtach i jajkach. Weganie tych produktów nie jedzą, witaminę B12 powinni zatem niemalże w ciemno suplementować. Z wegetarianami lub jaroszami różnie bywa, tu raczej warto sprawdzić poziom, ale jest to także grupa podwyższonego ryzyka.

Magnez – osoby źle się żywiące, nadużywające kawy i podlegające długotrwałemu stresowi, wiecznie zmęczone powinny zrobić badania magnezu w organizmie. Magnez skuteczniej uzupełnia się transdermalnie niż przez przewód pokarmowy, np. robiąc sobie raz na jakiś czas kąpiel magnezową (w chlorku magnezu – pod warunkiem, że nie mamy niedoboru jodu, bo chlor jest antagonistą jodu lub w soli Epsom, czyli siarczanie magnezu).

Jod i selen – ogromna ilość osób cierpi na niedobór tych pierwiastków, co w konsekwencji może prowadzić do niedoczynności tarczycy (niedobór jodu) i chorób nowotworowych (niedobór selenu). Warto sprawdzić poziomy tych pierwiastków we krwi

Z kolei z ogromną ostrożnością podchodziłabym do suplementacji wapnia i żelaza. Wapnia, z powodu ryzyka miażdżycy jeśli nie suplementujemy witaminy K2. Żelaza – z powodu bardzo poważnych skutków przedawkowania żelaza, z chorobami serca, miażdżycą i nowotworami włącznie. Niedobór żelaza zwykle jest związany z jego niską jego absorpcją, należałoby się zatem raczej temu przyjrzeć niż od razu się suplementować. Przy niedoborach żelaza zdecydowanie szybciej sięgnęłabym po dobrej jakości mięso czerwone (choć mięsa w zasadzie nie jadam) niż po syntetyczne tabletki. 

Suplementy-superfoods

Jest kilka takich suplementów, które osobiście bardziej zaliczam do superfoods i uważam, że mogą być włączone nie tylko doraźnie ale wręcz na stałe do diety. Tymi suplementami są chlorella, spirulina i trawa jęczmienna. Zdecydowanie zasługują one na oddzielne wpisy, w których dokładnie opiszę ich walory i tak się stanie wkrótce. Wszystkie mają działanie wychładzające, tak więc trzeba to odpowiednio uwzględnić w diecie (skompensować pokarmami o termice ciepłej).

Na koniec życzę Wam mądrości i umiaru we wszystkim, nie tylko w stosowaniu suplementów!